Am grynodeb o’r rhybuddion difrifol sydd i’w cael yn 6ed Adroddiad Panel Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd, a gyhoeddwyd heddiw, 9 Awst, 2021, ewch at: https://www.carbonbrief.org
Am ymateb cryf o Gymru – gan Liz Saville-Roberts AS a Delyth Jewell ASCymru o Blaid Cymru – ewch at: https://www.plaid.cymru/ipcc_report
Cyhoeddwyd yn Uncategorized
Tagiwyd Cenhedloedd Unedig, Cynhesu Byd-eang, newid hinsawdd
Ochr yn ochr â haint enbyd Covid-19, mae bygythiad Cynhesu Byd-eang wedi dwysau’n fawr yn ystod 2020 ledled y byd.
Y perygl yw ein bod wedi methu a sylwi pa mor ddifrifol yw sefyllfa ein planed fel cartref i ddynoliaeth oherwydd y sylw hanfodol a hawliwyd gan Covid.
Meddai papur newydd y Guardian: ‘Bu’r argyfwng hinsawdd yn parhau’n ddilyffethair yn ystod 2020, gyda’r tymheredd byd-eang cydradd uchaf sydd wedi’i gofnodi, gwres brawychus a mwy nag erioed o dannau gwyllt a recordiwyd yn yr Arctig, a 29 o stormydd trofannol yn yr Iwerydd, sef y nifer mwyaf a gofnodwyd erioed.
Ychwanegir, yn fygythiol iawn: ‘Er cwymp o 7% yn llosgi tanwydd ffosil oherwydd cyfnodau clo’r coronafirws, mae carbon deuocsid sy’n caethiwo gwres yn dal i bentyrru yn yr atmosffer, gan hefyd osod record newydd.
‘Mae cyfartaledd tymheredd arwynebedd ar draws y blaned yn 2020 yn 1.25C yn uwch na’r cyfnod cyn-ddiwydiannol o 1850-1900, sy’n beryglus o agos at y targed o 1.5C osodwyd gan genhedloedd y byd i osgoi’r effeithiau gwaethaf’ – yng Nghynhadledd Newid Hinsawdd Paris, 2015. (Damian Carrington, Golygydd Amgylcheddol y Guardian, 8 Ionawr, 2021)
A ninnau ynghanol dioddefaint mawr Covid, digon posib bod llawer ohonom wedi methu a sylwi ar gyhoeddi cynllun hynod bwysig gan Gyfeillion y Ddaear Cymru fis Medi diwethaf. Bwriad Cynllun Gweithredu Cymru Cyfeillion y Ddaear, Medi 2020 yw dangos sut y gallwn ymateb i fygythiad Newid Hinsawdd.
Mae’r argymhellion yn cynnwys:
· Blaenoriaethu cymunedau sy’n agored i niwed
· Buddsoddi mewn economi werdd i greu cyfleoedd gwaith
· Trawsnewid y system drafnidiaeth
· Deddfu i lanhau ein haer.
Mae Cynllun Gweithredu Cymru yn esbonio sut mae Cyfeillion y Ddaear Cymru eisiau i Gymru ddilyn esiampl Seland Newydd gan ddisodli Cynnyrch Mewnwladol Crynswth (GDP) fel mesur cynnydd a chanolbwyntio yn hytrach ar safonau byw a llesiant.
Wrth lansio’r Cynllun, dywedodd Haf Elgar, Cyfarwyddwr Cyfeillion y Ddaear Cymru:
“Mae Cymru ar groesffordd hollbwysig yn ei hanes ac mae angen iddi fynd i’r afael â sawl argyfwng ar hyn o bryd – adferiad COVID-19, yr argyfyngau hinsawdd ac ecolegol, ac anghydraddoldebau parhaus yn ein cenedl.
“Mae’r Cynllun Gweithredu Hinsawdd hwn yn edrych ar yr hyn y gall Cymru ei wneud i fynd i’r afael â’r amryw argyfyngau hyn a gwella safonau byw i bobl a’r blaned.
“Mae Cymru’n falch o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol [Senedd Cymru], sy’n gwneud newid cadarnhaol a pharhaol i genedlaethau’r presennol a’r dyfodol, a bydd ei angen yn fwy nag erioed gyda’r pandemig COVID-19.
“Ond mae’n rhaid i ni wneud mwy i wneud i’n heconomi a’n cymdeithas weithio i bobl a’r blaned, a dyna pam mae’n bryd cymryd y cam nesaf a defnyddio llesiant yn hytrach na GDP i fesur cynnydd. Mae cymaint y gallwn ei ddysgu gan Seland Newydd a dylem ddatblygu Fframwaith Safonau Byw i Gymru.”
Gydag etholiadau Senedd Cymru i’w cynnal ym mis Mai – os na fydd Covid yn ymyrryd – mae’r cynllun yn her ganolog o bwysig i’r pleidiau gwleidyddol osod ffrwyno Cynhesu Byd-eang yn gyd-destun i’w holl bolisïau.
Rhaid gwrando ar Gyfeillion y Ddaear wrth iddynt alw ar Gymru i fod ‘yn enghraifft wych, unwaith eto, drwy roi’r amgylchedd, cynaliadwyedd a thegwch wrth wraidd ein heconomi a chynllun adfer COVID-19’.
I ddarllen y Cynllun, ewch at: https://www.foe.cymru/cy/cyfeillion-y-ddaear-yn-lansio-cynllun-gweithredu-hinsawdd-i-gymru
Ynghanol pryderon Covid 19, peryglon cynyddol Cynhesu Byd-eang, a bygythiad Donald Trump, braf nodi ambell i beth sy’n codi calon yn ddiweddar. Er enghraifft …
Ein gardd – yn edrych ymlaen at groesawu draenogod ac ystlumod …
wedi cyfrannu at sawl tarten a chrymbl hyfryd, a llu o tomatos nawr yn cochi yn ein tŷ gwydr bach.Ydyn, mae pethau fel hyn yn codi calon. Ac awn ymlaen i wisgo’n mygydau, golchi ein dwylo, a chadw pellter cymdeithasol, er mwyn helpu’n gilydd. Oherwydd, o edrych ar brofiadau trist pobl ledled ein Daear, mae’n amlwg bod bygythiad Covid 19 ymhell o fod ar ben.
Mewn Vox Pops teledu adeg protestio mudiad XR / Gwrthryfel Difodiant y llynedd, ateb hyderus un gŵr ifanc i’r son am gynhesu byd-eang oedd, “Global warming? Hotter summers? Bring it on!”
Mae angen iddo fe, a phawb ohonom, ddeall peryglon y gwres cynyddol sy’n ein hwynebu.
Ar y dydd roedd y post hwn yn dechrau cael ei baratoi, roedd pobl y tywydd yn hyderus mai dyna fyddai un o’r diwrnodau poethaf ers i recordiau ddechrau yn y DG. Ac yn wir, erbyn canol bore – pob ffenestr a drws yn ein cartref yn Nhreforys ar agor led y pen, a son am fynd i nofio yn y môr.
Ond, er y pleserau sy’n ein denu i’r traethau, mae gwyddonwyr yn rhybuddio’n daer mor fawr yw perygl cynhesu byd-eang. Eu neges syml yw bod Gorboethi yn gallu lladd, yn arbennig yr henoed a phobl ordew – ac fe ddylen ni gofio hyn, hyd yn oed ynghanol argyfwng Covid-19.
Dyma ddywed blog Uned Ymchwil Polisi Adnewyddiad ac Asesu Sefydliad Ymchwil Grantham: ‘Cyfeirir yn aml at gyfnodau Gorboeth fel ‘lladdwyr tawel.’ Efallai nad ydynt yn denu’r un sylw ag achosion brys eraill fel stormydd neu lifogydd, nac yn profi mor angheuol i boblogaeth â feirws pandemig.
‘Serch hynny, maen nhw’n achosi llawer o farwolaethau cynnar ynghyd â salwch; achosodd cyfnod Gorboeth difrifol haf 2003, dros ddwy fil o farwolaethau ychwanegol yn y DG.’
Mae Uned Ymchwil Grantham yn dadlau –
Mae’r WHO – Asiantaeth Iechyd y Byd – yn rhybuddio bod angen gweithredu ar frys. Mae’r perygl eisoes yn gwasgu arnom: ‘Yn 2003, bu farw 70,000 o bobl yn Ewrop o ganlyniad i ddigwyddiad [Gorboeth] Mehefin-Awst; yn 2010, gwelwyd 56,000 o farwolaethau ychwanegol yn ystod cyfnod Gorboeth 44 dydd yn Ffederasiwn Rwsia.’
Yn yr un modd, dywed yr Asiantaeth Amgylcheddol Ewropeaidd: ‘Mae hi bron yn sicr y bydd hyd, amlder a dwyster cyfnodau Gorboeth yn cynyddu yn y dyfodol.
‘Bydd y cynnydd hwn yn arwain at gynnydd sylweddol mewn marwolaethau dros y degawdau nesaf, yn arbennig mewn grwpiau o bobl fregus, os na chymerir mesurau addasu.’
Ond, ydy Rhif 10 Johnson / Cummings yn gwrando? Go brin. Nid llywodraeth i baratoi o flaen llaw ydy hon, ddim ar gyfer Brexit, ddim ar gyfer haint. A ddim ar gyfer tywydd poethach ’chwaith, mae’n ymddangos.
Cafodd y llywodraeth rybudd cryf yng nghanol 2019 gan Bwyllgor Newid Hinsawdd Senedd San Steffan. Yn ôl adroddiad y pwyllgor, does fawr o baratoi wedi bod i ddelio â pheryglon tymereddau uwch dros gyfnodau hirach: ‘Dyw cartrefi ddim wedi’u haddasu ar gyfer y tymereddau uwch cyfredol neu yn y dyfodol, mae ’na ddiffyg ymwybyddiaeth o’r risg i iechyd gan dymereddau uchel mewn adeiladau, ac mae ’na ddiffyg cynllunio addas o ran gofal iechyd a chymdeithas.’
Mae’r peryglon ddaw trwy Gynhesu Byd-eang mor ddifrifol â’r rhai sydd wedi dod gyda Covid-19. Yn wir, wrth edrych ar yr effaith ar y systemau planedol cyfan, mae’r peryglon yn fwy difrifol. Parhau i ddarllen
Calonogol iawn nodi bod y misoedd diwethaf wedi bod yn gyfnod o weithredu uniongyrchol cryfach nag erioed o blaid gwarchod ein planed mewn sawl gwlad. A bod ymateb cadarnhaol eisoes wedi bod i hynny, yn arbennig yma yng Nghymru.
Yn Llundain, bu gweithredu aelodau Chwyldroad Difodiant wrth gau heolydd a phontydd prysura’r ddinas am ddyddiau ben bwy’i gilydd yn rhyfeddod o ymroddiad ac o drefnu effeithiol. Bu’n rhyfeddod, hefyd, o ymddygiad pwyllog ac amyneddgar ac, ie, hwyliog.
Ond cofiwn y cafodd 1,130 eu harestio am eu gweithgarwch gyda’r heddlu’n bwriadu erlyn. Pobl ddewr yn talu’r pris ar ein rhan.
Cannoedd o wrthdystwyr o flaen Senedd Cymru ym Mae Caerdydd yn 2018 yn dangos eu gwrthwynebiad i gynllun M4 Casnewydd
Crisialwyd meddyliai gan y protestiadau hyn. Cawson nhw eu sbarduno gan rybuddion gwyddonwyr mai dim ond rhyw 12 mlynedd sydd gennym i arafu ac atal cynhesu byd-eang neu y bydd yn rhy hwyr arnom.
Yma yng Nghymru ar 1 Mai, o ganlyniad i neges daer y protestiadau hyn, a rhai tebyg yng Nghaerdydd yn ogystal, cafwyd datganiad gan aelodau ein Senedd – wedi arweiniad gan Blaid Cymru – ein bod yn byw bellach mewn cyfnod o berygl eithriadol o ran bygythiad newid hinsawdd i bawb ohonom.
Fel mewn gwledydd eraill, bu pwysau yma ar Lywodraeth Lafur Cymru i ddechrau gweithredu o ddifrif i gryfhau eu polisïau i leihau allyriadau carbon. Ac efallai bod ymateb y Llywodraeth wedi dod yn gynt na’r disgwyl heddiw yn ein Senedd.
Y gost ariannol anferth o £1.6bn, ynghyd ac ansicrwydd Brexit, oedd y prif resymau a roddwyd gan y Prif Weinidog Mark Drakeford pan gyhoeddodd benderfyniad mawr i atal y cynllun i greu ail draffordd o gylch Casnewydd. Bu pwyso am y draffordd 14-milltir o hyd hyn ers blynyddoedd gyda’r honiad y byddai’n lleihau tagfeydd ar yr M4 presennol.
Roedd y protest hwn ymhlith llawer a drefnwyd gan nifer o fudiadau amgylcheddol dros gyfnod hir.
Ond, gan feddwl am ymgyrchoedd diflino sawl mudiad amgylcheddol fel Cyfeillion y Ddaear Cymru, roedd ffactorau megis lleihau allyriadau traffig, a gwarchod bywyd gwyllt Gwastatir Gwent, yn sicr yn pwyso’n drwm ar feddyliau’r Llywodraeth yn ogystal.
Yn wir, eglurodd yr Athro Drakeford ei hun y byddai bellach wedi atal y cynllun am resymau amgylcheddol hyd yn oed pe bai’r pwysau ariannol heb fod mor gryf.
Adam Price AC, Plaid Cymru, yn annerch o blaid atal y draffordd newydd o gylch Casnewydd.
Felly, digon posib y gwelir ledled y byd bod heddiw wedi bod yn ddydd o arwyddocâd mawr iawn yn hanes yr ymdrech i ffrwyno ac atal cynhesu byd-eang. Dyna bwysigrwydd penderfyniad Llywodraeth Cymru – yn rhannol, beth bynnag – i atal adeiladu traffordd newydd er mwyn torri ar dwf allyriadau
… Ac roedd un llamgu Cymreig – Taliesin o Dreforys – hefyd yn hapus i fod ynghanol y dorf!
Bydd ymateb y cwmnïau adeiladu a thrafnidiaeth yn negyddol, siŵr o fod. Ac yn sicr, bydd angen i’r Llywodraeth weithredu’n gyflym i ddatblygu cynllun amgen y ‘Ffordd Las’ a gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus newydd.
Llongyfarchiadau i’r protestwyr yma yng Nghymru chwaraeodd ran mor fawr i atal codi traffordd newydd mor ddinistriol. Llongyfarchiadau, hefyd, i Lywodraeth Cymru am eu hymateb. Ond y gwir yw nad ydym yn gallu codi mwy a mwy o draffyrdd. Aeth yr oes honno heibio, os ydym yn gall.
Llongyfarchiadau i fudiad newydd Extinction Rebellion am gadw’u haddewid i gynnal cyfres o weithrediadau tor-cyfraith, heddychol yn Llundain ar bwnc argyfwng y Ddaear – gan gynnwys wrth gatiau 20 Downing Street.
Cannoedd o brotestwyr Extinction Rebellion yn cau Pont Westminster yn Llundain ar Sadwrn, Tachwedd 17. “Rydym yn sefyll yn heddychol o blaid y Ddaear a dynoliaeth,” medd eu llefarydd,Celia B. Llun: Extinction Rebellion / @ExtinctionR
Efallai nad yw mwyafrif ein gwleidyddion yn gweld rheswm i dalu sylw i fygythiad Cynhesu Byd-eang a dinistrio bywyd naturiol y Ddaear. Ond mae’r gweithredu hyn yn rhybudd iddynt fod pobl yn cynhyrfu o ddifrif yn wyneb y peryglon sy’n ein hwynebu.
Cymerodd tua 6,000 o bobl ran yn y protestiadau yn ystod yr wythnos yn dechrau Tachwedd 12. Cafodd 5 o bontydd Afon Tafwys eu cau. Ataliwyd y traffig wrth i gannoedd o’r gwrthdystwyr eistedd ar bontydd Southwark, Blackfriars, Waterloo, Westminster a Lambeth. Arestiwyd dros 80 o bobl gan yr heddlu. Bydd achosion llys yn dilyn.
Deallwn fod cryn nifer o Gymry wedi teithio i Lundain i fod yn rhan o’r protestiadau arwyddocaol hyn, a diolch am hynny. Ry’n ni’n gobeithio y bydd ein Haelodau Seneddol, a’n Haelodau Cynulliad yn ymateb yn gadarnhaol i’r llais newydd hwn sydd wedi codi mor sydyn i danio’r ymgyrch.
Mae gwyddonwyr y Cenhedloedd Unedig yn ein rhybuddio nad oes llawer o amser ar ol: dim ond 12 mlynedd, meddant, os na weithredwn. Rhaid gweithredu ar frys gwyllt, meddan nhw, i gyfyngu ar losgi carbon difrodol a throi’n llwyr at ynni glan – er mwyn ffrwyno codiad tymheredd peryglus y blaned a thoddiant y pegynnau ia a’r newid hinsawdd sy’n ganlyniad. Heb hynny, mae’r dyfodol yn ddu.
Pebai’n harweinwyr gwleidyddol ond yn siarad yn gyhoeddus am argyfwng y Ddaear, byddai’n codi calon rhywun i gredu bod modd achub y sefyllfa. Ond yn rhy aml o lawer, anwybyddu’r pwnc maen nhw.
(Am hynny, byddai’n dda pebai rhai ohonynt yn mynegi eu gweledigaeth blanedol ar wefan Y Papur Gwyrdd – yn ol ein gwahoddiad. Gweler blog isod!)
Yn y cyfamser, rhwydd hynt i bobl Extinction Rebellion wrth iddyn nhw weithredu dros ddyfodol diogelach i bawb ohonom, heb gyfri’r gost heb son am gyfri’r pleidleisiau.
Cyhoeddwyd yn Uncategorized
Tagiwyd Aelodau Cynulliad, Aelodau Seneddol, Cenhedloedd Unedig, Cynhesu Byd-eang, Extinction Rebellion, gwrthdystiadau, gwyddonwyr, Llundain
Dros gyfnod helbulus o fwy na dwy flynedd, mae’r angen i geisio atal trychineb Brexit wedi galw am sylw a gweithredu gan bobl gall trwy wledydd a rhanbarthau Prydain.
Ond gwych nodi bod mudiad newydd Extinction Rebellion am atgoffa llywodraeth Toriaidd Theresa May, a phawb ohonom, bod rhaid parhau i weithredu o ddifrif i geisio ffrwyno bygythiad Cynhesu Byd-eang hefyd.
Rydym yn croesawu Extinction Rebellion gan fod gwir angen codi’r tymheredd gwleidyddol ar bwnc tymheredd y Ddaear. Wedi’r cyfan, mae’r difrod amgylcheddol a achosir i’n planed yn gyd-destun i’r cyfan arall a wnawn.
Protest cefnogwyr Extinction Rebellion yn Parliament Square, Llundain, as Hydref 31. Llun: Chloe Farand. Newyddion: https://www.desmogblog.com/
Ar Hydref 31, bu cannoedd o aelodau Extinction Rebellion yn cynnal protest yn Parliament Square yn Llundain. Dangos methiant Llywodraeth Theresa May, oedden nhw, i wynebu eu cyfrifoldebau dan Gytundeb Newid Hinsawdd Paris 2015. Arestiwyd 15 o’r protestwyr am orwedd ar y stryd.
Trwy atal taliadau am drydan glan a ddaw o baneli haul ar doeau tai ac adeiladau eraill, a’u cefnogaeth i ddatblygu ffracio am nwy, mae’r Toriaid wedi dangos eu bod yn ystyried sicrhau elw i’r diwydiant ynni carbon difrodol yn bwysicach na’r angen i ffrwyno allyriadau carbon deuocsid.
Dyna sy’n llywio eu polisiau ynni er y rhybuddion mwya’ taer gwyddonol a gafwyd hyd yn hyn yn Adroddiad Panel Rhyng-lywodraethol y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd a gyhoeddwyd ar Fedi 8 (gweler y linc i’r Adroddiad dan ‘Gwyddoniaeth’ yn y rhestr gynnwys ar ochr chwith y tudalen).
Felly, diolchwn i aelodau Extinction Rebellion am eu gweithredu hyd yn hyn. Edrychwn ymlaen at eu hymgyrchu pellach yn ystod yr wythnos sy’n dechrau Tachwedd 12. Bydd y gweithgareddau hynny’n dod i ben gyda phrotest arall yn Parliament Square, Llundain, ar Dachwedd 19.
‘Na i Brexit!’ ac – ‘Ie i’r Ddaear!’ Dyna slogannau’r Papur Gwyrdd. Gobeithio bydd ein gwleidyddion yn ymateb yn gadarnhaol iddynt. Mae peryglon enbyd yn gwasgu arnom yn gynyddol wrth i arweinwyr gwallgof feddiannu grym llywodraethol ar bob llaw.
Dyma amser gwir dyngedfennol i ddynoliaeth a holl ffurfiau bywyd eraill ein planed. Fel dywed yr hen ymadrodd – Y cyfan sydd ei angen i ddrygioni lwyddo yw i bobl dda wneud dim.
Cyhoeddwyd yn Addysg Amgylcheddol, Newid Hinsawdd
Tagiwyd amgylchedd, brexit, Cenhedloedd Unedig, Cynhadledd Paris, Cynhesu Byd-eang, Extinction Rebellion, ffracio, Paneli haul, protest, Theresa May, Toriaid
Nid pwnc yw Cynhesu Byd-eang a Newid Hinsawdd, ond cyd-destun – cyd-destun i fywydau a gweithgarwch pawb ohonom.
Ni fydd yn bosibl i ni’r Cymry osgoi difrod y chwalfa amgylcheddol sydd ar gerdded trwy guddio y tu ôl i Glawdd Offa. Dyma chwalfa, yn ôl y newyddiadurwr amgylcheddol Bill McKibbon, sy’n troi ein planed o fod yn gartref clyd i fod yn Dŷ Erchyllterau (eaarth: making a life on a tough new planet, St Martin’s Griffin, New York).
Rwyf wedi bod yn aelod o Blaid Cymru ers yn f’arddegau, amser maith yn ol. Fe ddes yn amgylcheddwr yn rhannol wrth glywed Gwynfor yn canmol cylchgrawn Resurgence a sefydlwyd yn y 60au.
Yn wyneb hynny, ac yn arbennig yn wyneb y rhybuddion gwyddonol cynyddol presennol, roeddwn wedi gobeithio, a disgwyl, y byddai Leanne Wood, Adam Price a Rhun ap Iorwerth, fel rhan o’u hymgyrchoedd ar gyfer Llywydiaeth Plaid Cymru, wedi datgan yn glir eu bod yn derbyn realiti peryglon difrifol Cynhesu Byd-eang.
Leanne Wood
Byddai hynny wedi helpu pawb i ddeall bod ein ‘nationalism’ ni yn wahanol iawn, er enghraifft, i ‘nationalism’ Donald Trump, yr Alt Right yn America, a’r asgell-dde eithafol, gan gynnwys hyrwyddwyr Brexit, ymhob man. Maen nhw, fel y gŵyr pawb ohonom, yn gwadu newid hinsawdd ac yn bwrw ati i ddinistrio’r amgylchedd naturiol gyda llawenydd maleisus.
Adam Price
Ond ar ben yr eglurhad hanfodol hwnnw, byddwn wedi disgwyl datganiad am sut y byddai’r triawd yn llunio cyfraniad cryfach gan Gymru i’r ymgyrch rhyngwladol i ffrwyno Newid Hinsawdd ac i warchod byd natur.
Ces fy siomi. Ni fu bygythiad enfawr Cynhesu Byd-eang yn rhan amlwg o gwbl o ymgyrchoedd Leanne, nac Adam, na Rhun. Nid wyf wedi gweld cyfeiriadau ato ar daflenni, ac nid oedd son amdano yn ystod yr Hystingiau y bum i ynddo.
Rhun ap Iorwerth
I’w cynorthwyo, a’u hysbrydoli – os oes angen – ar y mater canolog o bwysig hwn, awgrymwn eu bod yn troi at erthyglau’r Athro Gareth Wyn Jones ar y wefan hon, yn enwedig yr olaf ohonynt, Yr Amser yn Brin i Arbed y Ddaear, sy’n gorffen gyda’r her hon:
Rhaid cyd-warchod adnoddau cyffredin. Rhaid sylweddoli ein bod yn gyd-westeion ar Blaned y Ddaear – yn ddu a gwyn, yn gyfoethog a thlawd, yn eiddil ac yn iach. Ni thâl i ni a’n harweinwyr, na’r 1% tra – cyfoethog sy’n rheoli cymaint, dwyllo’n hunain ac anghofio hyn. (Erthygl Rhif 46, adran Gwyddoniaeth – a Mwy: <http://www.ypapurgwyrdd.com>).
Mae aelodau Plaid Cymru wedi derbyn eu ffurflenni pleidleisio ar gyfer eu Llywydd heddiw (Medi 18). Rhaid i’w pleidleisiau gyrraedd Tŷ Gwynfor erbyn Medi 27.
Yn y cyfamser, hoffwn estyn croeso i’r ymgeiswyr am Lywyddiaeth y Blaid ddanfon datganiadau at y wefan hon yn esbonio beth yw eu barn am Gynhesu Byd-eang a sut y dylwn ymateb fel dynolryw i ddinistr amgylcheddol. Danfonwn neges atyn nhw gyda’r gwahoddiad hwn, rhag ofn nad ydynt yn darllen gwefan Y Papur Gwyrdd.
Cyhoeddwn ar hast bob neges a ddaw yn ol atom, gan ddymuno’r gorau i Leanne, i Adam ac i Rhun.
HYWEL DAVIES
Cyhoeddwyd yn Newid Hinsawdd, Plaid Cymru, Uncategorized
Tagiwyd Adam Price, amgylchedd, Cynhesu Byd-eang, Etholiad Llywyddol Plaid Cymru, Leanne Wood, newid hinsawdd, Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth
No is Not Enough: Defeating the News Shock Politics, Naomi Klein (Allen Lane)
ADOLYGIAD GAN CHARLOTTE DAVIES
“Ni ddaw henaint ei hunan” …na newid hinsawdd ’chwaith, mae’n ymddangos. Yn hytrach, fel mae Naomi Klein yn dadlau yn ei llyfr mwya’ diweddar No Is Not Enough: Defeating the New Shock Politics (Allen Lane 2017), fe ddaw gyda, ac, yn wir, fe gaiff ei alluogi gan gymysgedd pwerus o dueddiadau a gysylltir gyda thwf byd-eang neo-ryddfrydiaeth.
Fel newyddiadurwr, awdur ac ymgyrchydd, mae Naomi Klein wedi ymchwilio i ac ysgrifennu am y tueddiadau hyn, a’u canlyniadau a’u perthynas i dŵf grym gwleidyddol neo-ryddfrydiaeth ers y 1970au – gan dynnu sylw at ei ymosodiadau ar y sector cyhoeddus a’i gefnogaeth ddi-gwestiwn i gorfforaethau elw-ganolig yn cael gweithredu heb unrhyw reoleiddio allanol.
Mae’r llyfr hwn yn dod â gwaith blaenorol Klein ynghyd i esbonio cynnydd y rhaglen neo-ryddfrydol – sef trwy dŵf superbrands byd-eang, gwadu newid hinsawdd, gwthio cyfoeth preifat i’r sector cyhoeddus a’r defnydd cynyddol o’r hyn mae hi’n cyfeirio ati fel ‘dysgeidiaeth ergydio’ (shock doctrine) i danseilio prosesau gwleidyddol.
Mae llawer o’r llyfr yn ymwneud ag esbonio tŵf ac ethol Donald Trump i Arlywyddiaeth yr UD: mae’n disgrifio creu superbrand Trump, sy’n gwerthu delwedd yn hytrach na chynnyrch ac yn y broses sy’ ddim yn petruso rhag allforio swyddi a damsang ar hawliau’r gweithwyr; mae’n dyrannu ymdeimlad Trump o hawl bersonol (yn gyfartal dros gyrff menywod ac adnoddau’r blaned) yn seiliedig ar ei gyfoeth anferth; ac mae’n pwyntio at ganlyniadau anorfod ei arlywyddiaeth – dadreoleiddio i gefnogi tŵf corfforaethau byd-eang a gwneud hyd yn fwy cyfoethog elit byd-eang sydd eisoes yn gyfoethog y tu hwnt i ddychymyg.
Ond mae gan Klein bryderon y tu hwnt i gipiad Trump o Arlywyddiaeth yr UD: ‘Er mor eithafol ydyw, mae Trump yn llai o wyriad nag o ganlyniad rhesymegol – pastiche o fwy neu lai’r cyfan o dueddiadau’r hanner canrif mwya’ diweddar’ (t.9).
Yn ei phennod yn ffocysu’n benodol ar newid hinsawdd a’r bygythiad amgylcheddol a gynigir gan apwyntiadau a gweithgareddau Trump, mae Klein yn dadlau bod gwadwyr newid hinsawdd yn amddiffyn ar-y-cyd eu goruchafiaeth economaidd a’r prosiect neo-ryddfrydol a’i creodd ac sy’n ei gynnal. ‘Mae gan gynhesu byd-eang ganlyniadau radical cynyddol wirioneddol. Os ydyw’n wir – ac mae’n amlwg ei fod – yna does dim modd i’r dosbarth oligarchaidd barhau i redeg yn wyllt heb reolau’ (t.83).
Yna, mae Klein yn troi i ystyried y dulliau a ddefnyddiwyd i gyflwyno egwyddorion neo-ryddfrydol i sefydliadau’r gwladwriaethau democrataidd, dulliau y cyfeiria atynt fel y ‘wleidyddiaeth ysgytwad’ newydd. Dadleua fod y chwalfa feddyliol sy’n dilyn unrhyw drychineb mawr – yn cael ei hachosi gan ddigwyddiadau economaidd, cymdeithasol neu amgylcheddol – yn creu amgylchiadau lle gall mesurau gael eu gweithredu i danseilio gwasanaethau cymdeithasol, creu mantais i gorfforaethau byd-eang a gwneud yr elit sydd eisoes yn gyfoethog hyd yn oed yn fwy cyfoethog, wrth ddiddymu rheoliadau sy’n gwarchod yr amgylchedd, gweithwyr a chymunedau.
Mae hi’n cyflwyno esiamplau o sut mae’r tactegau hyn wedi cael eu gweithredu’n effeithiol mewn sawl argyfwng gwahanol: yn ystod methdaliad agos Dinas Efrog Newydd yng nghanol y 1970au, a roddodd, gyda llaw, hwb ariannol anferth i Trump ar gost enfawr i’r ddinas; yn nhŵf y diwydiant amddiffyn yn sgil ymosodiadau 9 / 11; ac yn yr ymateb i Gorwynt Katrina yn New Orleans.
Yn adran ola’r llyfr, mae Klein yn troi at y cwestiwn o beth y gellir ei wneud i atal y wleidyddiaeth ergydio hon gyda’i ehangu neo-ryddfrydol canlynol. Fel y cyhoedda’i theitl, dywed Naomi Klein, No is Not Enough. Ei dadl yw bod rhaid i’r gwrthwynebiad gynnig gweledigaeth newydd o sut y gellir trefnu cymdeithas. Mae hi’n cydnabod nad oes ond ychydig o gof yng nghymdeithasau’r Gorllewin o unrhyw fath o system economaidd ar wahân i rai sy’n hybu elw tymor-byr a chyfoeth personol wedi’i adeiladu ar dŵf economaidd parhaus – ‘system sy’n cymryd yn ddiddiwedd o drysor naturiol y ddaear, heb amddiffyn cylchoedd adferol, wrth dalu sylw peryglus o fach at ble y taflwn lygredd’ (t.240).
Ond mae’n mynnu bod dyfodol gwahanol yn bosibl. Heb smalio bod ganddi weledigaeth gynhwysfawr o’r dyfodol hwnnw, mae’n terfynu trwy gynnig rhai enghreifftiau sy’n dangos ffordd ymlaen: un ohonynt yw’r mudiad yn Standing Rock i wrthsefyll pibell olew’r Dakota Access ar draws tir llwythol y Sioux; un arall yw The Leap Manifesto, ‘platfform heb blaid’ a gynhyrchwyd gan arweinwyr grwpiau amrywiol (amgylcheddol, undebau llafur, cymunedau brodorol, ffeministiaid) o ar draws Canada.
Mae Klein ymhell o gynnig ffordd glir ymlaen, ond mae dwy egwyddor ar gyfer gweithredu yn sefyll allan: yn gyntaf, dylai gweithredu ddod â chymunedau amrywiol ynghyd i gydweithredu yn lle cystadlu – hawliau menywod, hawliau gweithwyr, cymunedau brodorol ac ati – gan gydnabod bod eu pryderon yn perthyn i’w gilydd; ac yn ail, dylai gweithredu ddechrau gyda gwerthoedd, nid polisïau, gan gydnabod ‘yr angen i symud o system sy’n seiliedig ar gymryd diddiwedd – o’r ddaear ac oddi wrth ein gilydd – at ddiwylliant wedi’i seilio ar ofalu, yr egwyddor wrth i ni gymryd, ein bod hefyd yn gofalu ac yn rhoi yn ôl’ (t.241).
Crêd Klein fod ‘digywilydd-dra coup corfforaethol [Trump]’ wedi gwneud gweithredu dros newid systemig yn angenrheidiol ac ar ddigwydd.
Gobeithio’n wir bod seiliau mor gadarn i’w hoptimistiaeth ynglŷn â’r gweithredu ag sydd i’w dadansoddiad o’r bygythiadau amrywiol.
Llongyfarchiadau i gylchgrawn llenyddol O’r Pedwar Gwynt am gyhoeddi erthyglau gwerthfawr ar bwnc cyflwr ein planed – sef pwnc a guddiwyd, ers Mehefin 23, 2016, dan don dywyll Brexit (O’r Pedwar Gwynt, Gwanwyn 2018).
Nid awgrymu ydyn ni nad yw pwnc Brexit yn bwnc mawr ei hun – mae troi cefn ar barhau i gyd-lunio dyfodol gwaraidd fel aelodau o Senedd yr Undeb Ewropeaidd ymysg y pynciau mwyaf ers yr ail ryfel byd – ond bod colli golwg ar bwysigrwydd cyflwr y Ddaear gyfystyr â hunanladdiad.
Cyfraniad Angharad Penrhyn Jones i’r rhifyn yw adroddiad ar ymweliad y darlledwr amgylcheddol enwog Bruce Parry (e.e., cyfres Tribe, BBC Wales a Discovery) â sinema’r Magic Lantern ym mhentref Tywyn, Meirionnydd. Yno ydoedd i gyflwyno’i ffilm Tawai: A Voice from the Forest am ymateb llwyth y Penang yn Ba’ Puak, Borneo, wrth iddynt golli eu cynefin yn y coedwigoedd.
Cylchgrawn O’r Pedwar Gwynt, rhifyn y Gwanwyn, 2018
Darllenwn y cafodd ei groesawu’n gynnes iawn gan gynulleidfa niferus ac edmygus. Medd Angharad, ‘.. yr argraff a gefais oedd bod y gynulleidfa – nifer yn gwisgo cotiau Patagonia, fel petaent wedi piciad draw i Dywyn ar y ffordd i Siberia – wedi tynnu eu hetiau beirniadol, fel petaen nhw’n barod i gusanu traed y dyn ar y llwyfan … wrth i’r goleuadau bylu, roedd awyrgylch ddefosiynol, bron, yn yr hen theatr yn Nhywyn.’
Ffilm yw Tawai sy’n codi cwestiynau am ein hymateb ni fel Gorllewinwyr i ddioddefaint pobloedd frodorol, a bu cwestiynu miniog ar Bruce Parry yn y drafodaeth a’i dilynodd. Ond cododd yr ymateb i’r gwahoddiad i ddod â’r noson i ben gydag ‘un cwestiwn sydyn arall’ dipyn o sioc, sef, ‘What do we do about the problem of capitalism?’
Medd Angharad: ‘… efallai mai hwn oedd y cwestiwn pwysicaf oll. Beth wnawn ni ynghylch yr uniongredaeth hon yn y Gorllewin, y ffydd led-grefyddol yn y drefn gyfalafol, neo-ryddfrydol sydd ohoni – trefn sy’n llyncu adnoddau’r byd fel rhyw anghenfil na ellir ei fodloni, trefn sy’n llwyddo i draflyncu unrhyw wrthsafiad?’
Ffrwyth astudiaeth ddwys ar bwnc y Ddaear yw erthygl yr Athro Emeritws R. Gareth Wyn Jones, sef Ynni, gwaith a chymhlethdod, sy’n seiliedig ar ddarlith Edward Lhuwyd a gyflwynwyd ganddo ym Mangor yn Nhachwedd 2017. (Sylwer bod y cylchgrawn hefyd yn cynnwys cyfweliad rhwng Cynog Dafis a’r Athro, sef Y Saith Chwyldro.)
Yn ei eiriau’i hun, mae’r Athro’n cyflwyno, ‘dehongliad o hanes bywyd ar ein planed dros 4.5 biliwn blwyddyn ei bodolaeth, gan dynnu sylw arbennig at rai cyfnewidiadau sylfaenol yn yr atmosffer a’r lithosffer. Gwnaf hyn yn nhermau’r berthynas sydd rhwng ynni a’r gallu a ddaw yn ei sgil i gyflawni gwaith.’
Gan dderbyn ei fod yn ymdrin ‘â chynfas eithriadol o eang’, mae’r Athro’n trafod chwe chwyldro ynni ffurfiannol yn hanes y Ddaear. Ceir ganddo grynhoad ar sut mae ffrwyno ffynhonnell newydd o ynni nid yn unig yn creu’r potensial o gyflawni gwaith ychwanegol, ond bod hyn, hefyd, yn arwain at greu cymhlethdod materol ac, yn ein byd presennol, at gynhyrchu cymhlethdod cymdeithasol cynyddol.
Yn rhifyn Haf O’r Pedwar Gwynt, bwriedir cyflwyno ail erthygl gan yr Athro fydd yn edrych ar y chwe chwyldro hanesyddol yn nhermau eu cyfraniad i ‘natur heriol y seithfed chwyldro’ sy’n wynebu’n byd cyfoes ni.
Yn oes Donald Trump a’r Gwadwyr Newid Hinsawdd asgell-dde, talwn sylw i esboniad Gareth Wyn Jones o’r hyn sy’n digwydd: ‘Effeithiwyd yn ddwys ar ecoleg y blaned gan achosi, mewn perthynas ag ynni, ganlyniadau niweidiol allyriadau nwy carbon deuocsid a ryddheir o losgi’r holl danwydd ffosil. O ganlyniad, newidiwyd cydbwysedd mewnlif ac all-lif ynni’r haul, sy’n golygu bod mwy a mwy o’i wres yn cronni yn y moroedd a’r awyr.’
Ie, er y gwadu – a’r anwybyddu – croeso i ‘Oes y Seithfed Chwyldro’, oes cynhesu byd-eang.
Y Papur Gwyrdd 