LLUNIAU: Ardal Hanesyddol Charleston
Bron pob haf ers y flwyddyn cyn i Charlotte a minnau briodi ym 1979, mae’r ddau ohonom wedi mwynhau ymweld â dinas hanesyddol Charleston ar arfordir talaith De Carolina – ac unwaith adeg y Nadolig, hefyd. Ydyn, ry’n ni’n hoffi’r ddnas yn fawr iawn!
Mae Charleston rhyw 110 milltir i lawr traffordd I26 o ddinas Columbia, cartref teulu Charlotte. Digon agos, felly, am dripiau undydd, neu am dripiau hirach. Gan gynnwys ein Mil Mêl!
Gyda chyfoeth a godwyd trwy ddioddefaint caethweision Affricanaidd*, datblygodd Charleston o 1670 fel dinas boblog ar benrhyn isel rhwng afonydd mawr Ashley a Cooper a’r môr. Chwedl trigolion balch Charleston, roedd yr afonydd yn uno yno ‘to form the Atlantic ocean’.
(* Ymddiheuriodd Dinas Charleston yn 2018 am ei rhan yn y fasnach gaethweision.)
Yn yr ‘Ardal Hanesyddol’ sylweddol o strydoedd coediog, ysblennydd, mae gan Charleston gannoedd o hen dai a phlastai eithriadol o brydferth gyda balconïau hir, aml-lawr, a gerddi cudd blodeuog. Mae’r amrywiaeth mawr o adeiladau wedi goroesi ergydion stormydd fel Corwynt Hugo ym 1989, daeargryn nerthol 1886, a difrod y Rhyfel Cartref ddechreuodd yn harbwr Charleston ym 1861 gyda’r ymosodiad ar Fort Sumter.
Diolch i’r Charleston Preservation Society a sefydlwyd yn y 1930au, bu pobl y ddinas yn ymgyrchu ar hyd y blynyddoedd i achub yr ardal rhag eu dinistrio gan ddatblygwyr barus. O ganlyniad, cawsant gadw dinas hynod o bert i fyw ynddi, a chafodd twristiaid, fel ninnau, wahoddiad i ddod i rannu’r hyn y cyfeirir ati fel ‘perl pensaernïol y De’.
Ond mae’r cyfan bellach mewn perygl. Ac mae dinasyddion Charleston yn ofnus ac yn ddig.
Y perygl yw’r llifogydd cynyddol sy’n goresgyn eu penrhyn mor aml oherwydd y codiad yn lefel y môr a’r stormydd ffyrnicach. Cynhesu Byd-eang yw’r achos.
Mae’r bygythiad yn glir i bawb. Ennillwyd rhan helaeth o’r penrhyn o’r môr wrth i’r ddinas dyfu. Dim ond ychydig troedfeddi’n uwch na lefel y llanw yw mannau uchaf strydoedd y penrhyn. Bellach, dyw waliau môr Charleston – ardal y ‘Battery’ – ddim yn ddigon uchel i atal y llifogydd. Bydd costau’r gwaith o’u codi a’u cryfhau yn anferth.
Felly, mae Dinas Charleston wedi troi at y gyfraith. Yn benodol, ar y 9fed o Fedi, yn Llys Apeliadau Cyffredin De Carolina, lansiodd y ddinas achos llys yn mynnu iawndal gan 24 o gorfforaethau olew – gan gynnwys BP, Chevron, ConocoPhillips, Exxon Mobil and Royal Dutch Shell.
Maen nhw’n cyhuddo penaethiaid y corfforaethau o wybod ers y 60au bod llosgi olew yn rhyddhau carbon deuocsid i’r awyr gan achosi Cynhesu Byd-eang. Roedden nhw’n gwybod y byddai hynny’n achosi llifogydd a dinistr enbyd i ddinasoedd y glannau fel Charleston oherwydd y codiad yn lefel y môr a’r stormydd ffyrnicach.
Charleston yw’r ddinas gyntaf yn nhaleithiau’r De i ddod ag achos fel hyn, ond mae nifer o ddinasoedd eraill ledled America eisoes wedi lansio achosion tebyg.
Mae’r corfforaethau pwerus yn gwrthod ildio, wrth gwrs, ac mae ganddynt y grym i gynnal gwrthwynebiad cryf yn y llysoedd. Eisoes mae rhai barnwyr wedi dyfarnu o’u plaid, gan ddadlau mai mater i wleidyddion yw delio â difrod Cynhesu Byd-eang o dan Ddeddf Awyr Glân, ac nid y cwmnïau preifat (sy’n ei achosi!).
Gan gyfeirio at lifogydd mawr diweddar, e.e. ym 2019, dywedodd Maer Charleston, John Tecklenburg, “Mae’n drasig … Dychmygwch faint y bydden ni wedi gallu’i wneud i osgoi’r cyfan o hyn petai nhw heb dwyllo pawb … Mae tai pobl wedi cael eu difrodi, gan achosi ceisiadau yswiriant am gannoedd o filiynau o ddoleri. Mae’n fygythiad mawr i’n dinas.”
Mae ymgyrchwyr Hinsawdd yn gobeithio y bydd barnwyr yn dechrau cytuno â chwynion y dinasoedd. Codwyd eu gobeithion yn sgil ethol Joe Biden yn Ddarpar-Arlywydd newydd yr Unol Daleithiau. Mae Mr Biden eisoes wedi dweud yn glir y bydd ei weinyddiaeth ef yn gwasgu ar y cwmnïau ynni ffosil am iawndal i dalu am ddifrod hinsawdd.
Felly, gan Charlotte a minnau, diolch i drigolion Charleston am ymweliadau pleserus dros gyfnod mor hir yn joio crwydro eu Hardal Hanesyddol. A phob llwyddiant i’w hymgyrch i gael y corfforaethau carbon dinistriol i gyfrannu at gost y gwaith anferth o geisio gwarchod Charleston rhag tonnau bygythiol Newid Hinsawdd.
Y Papur Gwyrdd 